Házirgi waqıtta jınayatshılıqtıń “adam sawdası” túrine qarsı gúresiw hám onıń aldın alıw maqsetinde Birlesken Milletler Shólkeminiń birqatar xalıqaralıq usınıs hám májbúriy xarakterdegi hújjetleri qabıl etilgen bolıp, usı xújjetler tiykarında usı qáwipke qarsı dúnya júzilik tiyisli shara-ilájlar kórilmekte.
Mámleketimizde de ámelge asırılıp atırǵan reforma hám jańalanıwlar nátiyjesinde puqaralardıń turmıs sharayatı úzliksiz jaqsılanıp barmaqta.
Bulardıń bárshesi insan erki, onıń ómiri, salamatlıǵı hám jeke huqıqları kepilliklerin jánede kúsheytiw, puqaralardıń huqıqıy jaqtan qorǵalıwı nátiyjeliligin arttırıw, shaxs-mámleket múnásibetlerinde shaxs mápleri ústinligi principine ámel etiw zárúrligi jánede kúsheytirilmekte.
Ózbekstan Respublikasınıń 2020-jıl 17-avgusttaǵı “Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında”ǵı jańa redakciyadaǵı nızamı menen adam sawdasına baylanıslı nızamsız háreketlerge qarsı ilájlar, mámleket hám jámaat organları tárepinen orınlanatuǵın eń áhmiyetli wazıypalar belgilep berildi.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 13-statyasına muwapıq, Ózbekstan Respublikasında demokratiya ulıwmainsanıylıq principlerine tiykarlanadı, olarǵa muwapıq insan, onıń ómiri, erkinligi, ar-namısı, qádir-qımbatı hám basqa da ajıralmas huqıqları joqarı qádiriyat bolıp tabıladı. Demokratiyalıq huqıq hám erkinlikler Konstituciya hám nızamlar menen qorǵaladı. Sonday-aq, Konstituciyamızdıń 44-statyasında balalar miynetiniń balanıń densawlıǵına, qáwipsizligine, minez-qulqına, aqılıy hám fizikalıq rawajlanıwına qáwip salıwshı, sonıń menen birge onıń bilim alıwına tosqınlıq etiwshi hár qanday túrleri qadaǵan etiledi dep belgilep qoyılǵan.
Xalıq aralıq miynet shólkeminiń insan huqıqları boyınsha xalıqaralıq shártnamaları hám basqa hújjetlerde kórsetilgen hár bir puqaranıń miynet huqıqları qorǵalıwınıń Konstituciya dárejesinde bekkemlep qoyılǵanlıǵı, xalıq aralıq huqıqtıń ulıwma tán alınǵan qaǵıydalarınıń ústinligi tán alınǵanlıǵınan dárek beredi.
Bunnan tısqarı, mámleketimizde er jetpregenlerdiń huqıqların qorǵawǵa qaratılǵan xalıqaralıq-huqıqıy hújjetlerdiń ústinligin támiyinlew maqsetinde 2008-jılı 4-aprelde “Jumısqa qabıl etiw ushın eń kishi jas haqqında”ǵı Konveciya (Jeneva, 1973-jıl 26-iyun) hám 2008-jıl 8-aprelde “Balalar miynetiniń awır túrlerin qadaǵan etiw hám joq qılıwǵa baylanıslı qıstawlı ilajlar haqqında”ǵı Konveciya (Jeneva, 1999-jıl 17-iyun) ratifikaciya etildi.
Milliy nızamshılıǵımızda, miynet tarawında er jetpegenlerdiń huqıqların qorǵaw, bul baǵdarda olarǵa ayrıqsha ǵamxorlıq kórsetiwdi názerde tutatuǵın bir qatar normalar belgilep qoyılǵan. Miynet kodeksiniń 412-statyasında on segiz jasqa shekemgi bolgan shaxslardıń miynetin qollanıwdı qadaǵan etetuǵın jumıslar, on segiz jasqa shekemgi bolǵan shaxslardıń miynetin miynet sharayatı zıyanlı hám qáwipli bolgan jumıslarda, jer astı islerinde, sonday-aq, orınlanıwı olardıń ómirine hám den-sawlıǵına, qáwipsizligine hám ruwxıy jaqtan jetik bolıwına zıyan jetkeriwi múmkin bolǵan jumıslarda (túngi kafe hám klublarda, spirtli ishimliklerdi, temeki ónimlerin, náshebentlik ham psixotrop zatlardı, toksik preparatlardı islep shıǵarıw, tasıw hám satıw h.t.b) qollanıw qadaǵan etiledi dep kórsetilgen bolsa, usı kodekstiń 415-statyasında jumıs waqıtı dawamlılıǵı on altıdan on segiz jasqa shekemgi bolgan xızmetkerler ushın háptege otız altı saattan aspaytuǵın, on besten on altı jasqa shekemgi bolǵan shaxslar ushın bolsa háptesine jigirma tórt saattan aspaytuǵın etip belgilenedi. Bul óz gezeginde, mamleketimiz ratifikaciya etken “Jumısqa qabıl etiw ushın eń kishi jas haqqında”ǵı Konveciyanıń 3-statyası talaplarına tuwrı keledi.
Dúnya boylap sonshelli keń kólemli isler, tiyisli túsinik jumısları alıp barılıp atırǵanlıǵına qaramastan hár jılı millionlap insanlar “zamanagóy qullıq”, yaǵnıy adam sawdası qurbanına aylanbaqta. Olar arasında hayallar, jası teberik insanlar, hátteki jas balalar da barlıǵı ashınarlı jaǵday. Usı jınayattıń rawajlanıwına túrtki bolıp atırǵan tiykarǵı sebeplerden biri adamlardıń shet elge barıw hám jumısqa jaylasıw haqqında jeterli maǵlıwmatqa iye emesligi bolıp tabıladı. Eń ashınarlısı, ózge mámleket, ózge bir ortalıqqa túsip qalǵanlar “qara qazanımdı qaynataman” dep awır fizikalıq miynetke jallanbaqta, hayallar bolsa pás hám faxsh islerine májbúr etilmekte.
Adam sawdası, onıń insanıy huqıq hám erkinliklerin nızamǵa hám ádep-ikramlıqqa qarsı ráwishte basqa insan tárepinen kemsitiliwi, joqqa shıǵarılıwı – keshirip bolmas jınayat, awır gúna bolıp esaplanadı.
Sharapat Shamambetov,
Jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudınıń baslıǵı